Afyon İş Hukuku
Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleneşelendiren bir düzen değildir. Dostluk, sosyete içre insanların cidden elbette davrandıklarını değil, elbette davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak muhtevain vardır. Adalet kıymeti zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene vurunmak, toplumsal hayatın gerçekleşmesini sağlamak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin kontrasına akseptans edilmesi ve uyulması müstelzim, pekâlâ sevap kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete içre insanların biçimci ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her dakika mümkündür. “İşte dostluk, sima davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir dizge, bir bütündür.” İnsan-sima, sima-doğa ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru muhtevain evrensel ilkelerle güvence şeşna kızılınmasıdır. Dostluk, insanlık seviyesi muhtevain göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birşu denli görüş ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, sosyete sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak tamlayan gözlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini sağlamak maksadıyla konulmuş olan ve hep gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve seçimın hepsidür. Henüz yaygın bir tanılamamıyla dostluk, adalete yönelmiş toplumsal evetşamma düzenidir. Dostluk Lügat Demeı Dostluk kelimesi Arapça “doğruluk” kökünden gelir ve doğruluk kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “doğruluk” kelimesinin çoğmehabetli “ilenme’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na bakarak dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mazmunı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk mazmunında da kullanılır. Yol Demeı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu muhtevain hala doyurucu bir tanılamam konstrüksiyonlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok akseptans edilen tanılamamı ise: “Makul bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) demetlanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi içre asliye olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri bahis düzlük kısmına Özel Dostluk, kişiler ile talih veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun esaslıca zir dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik talih aracılığıyla güvenceye kızılınmış ve cebri yaptırımlara ehil olmasıdır. Dostluk kuralları sima davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun porte yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla misal nitelikteki tüm durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk düzlükında yaptırım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek muhtevain kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı ammaçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları çelmek muhtevain kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve nakit cezaları; temel hukukunda siyasetten men, kelepir mantinota; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları kadar bambaşka dostluk dallarında bambaşka yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müntesip çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya siyasi gözleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan dostluk, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş toplumsal bir evetşamma düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun toplumsal hayatı düzenleyip insanların amerikan barış ve asayiş içre bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Tatbik Yarar (Içtimai İhtiyaçların Huzurlanması) Hukukun tatbik amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile sosyete içre yaşayan insanların, birbirleri ile yapmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın konstrüksiyonsından meydana gelen gereksinimlerinı kontralamaya çkızılışır. Dostluk bu fonksiyonu ile veladet, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek dostluk düzeni hayatın asliye gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın saf konstrüksiyonsına ve bundan gelecek mevrut gereksinimlerine şayan olgunlaşmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de sadıkdır; iktisadi yokluklara uymalı ve onları kontralamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile makul bir yapılanma şeşna aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir muadelet düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak tam kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanılamamıyla hak, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) olgunlaşmak üzere iki bambaşka anlamda kullanılır. Adalet esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet mazmunında kişisel bir özelliği deyimler. Koca her dakika haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni ödemek uğrunda daima ve değmedarımaişetmez bir çaba gösterir. İşte bu biçimci ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile müntesip oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mealı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği ilişik biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk düzlükında hukuki porte olarak sav konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Toplum muhtevaindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini muhtevaeren kurallar tümü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve tutmak yerinde bulunmuş olduğuna bakarak, adaletin sonunda, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm dostluk sistemine ve sistemlerine hükümran mevcut, nesnel ve salt bir porte niteliğindeki adalettir. Dostluk bir sosyete düzenini muhtevaerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzum bulunan düzeni mukayyet olmak, gerekse onu değmedarımaişettirmeyi meşrulaştırmak muhtevain her dakika adalete esasvurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta kontramıza oturmuş dostluk düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim dostluk mazmunında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan dostluk düzenlerinin kendisine şayan olup olmadığı açısından bir porte ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Gine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve zararlı kontralıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon muvazene içre olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Normal olarak tüm dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal evetşamma uyacak, hem de bu toplumsal hayatın amerikan barış içre sürebilmesi muhtevain bir düzen görünümünü katkısızlamaya çkızılışacaktır.